Bu soruların cevabını verebilmek için öncelikle İş Kanunu'na müracaat ediyoruz. 4857 sayılı İş Kanunu'nun 55. Maddesinde şu ifade yer alıyor: "Aşağıdaki süreler yıllık ücretli izin hakkının hesabında çalışılmış gibi sayılır."
Bu maddenin j bendinde yıllık ücretli izinden sayılacak sürelerden birisi de
Bu maddenin j bendinde şu hüküm bulunuyor: "İşveren tarafından verilen diğer izinler ile 65 inci maddedeki kısa çalışma süreleri."
Dolayısıyla işveren tarafından verilen diğer izinlerin içine İş kanunu geçici 10. Maddede tanımlanan tek taraflı ücretsiz izinler girerken diğer yandan da kısa çalışmada geçirilen süreler ifade ediliyor. Dolayısıyla işçinin yıllık izin süresi hesaplanırken kısa çalışmada ve ücretsiz izinde geçirdiği süreler dikkate alınmak zorunda. 1 yılı doldurmayan işçiler bu sayede yılı doldurabilecek ve izin hakkı kazanacak.
TAZMİNATTA KULLANILIR MI?
Burada merak edilen ikinci konu ise kıdem tazminatı için yapılacak hesaplamada bu sürelerin dikkate alınıp alınmayacağı. Kıdem tazminatı hesaplanırken işçinin iş akdinin devam ettiği süreye bakılıyor. Yani aynı işyerinde işe girdiği tarihten fesih yapıldığı tarihe kadar geçen süreye bakılıyor ve son brüt maaş üzerinden hesaplama yapılıyor. Kısa çalışma ödeneği sırasında işçinin iş akdi feshedilmiyor. Primleri yatırılmasa da o işyerinin elamanı olmaya devam ediyor ve sosyal yardım olan kısa çalışma ödeneğini alıyor. Dolayısıyla yine bu j bendinin de yorumuyla bu süreler kıdem tazminatı hesabında kullanılarak işçiye ödeme yapılacaktır. Yine 1475 sayılı yasanın 14. Maddesinde de bu sürelerin hesaplanması şu şekilde ifade ediliyor:
"İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır."
MAAŞ NASIL BULUNUR?
Burada akıllara takılan ikinci soru ise kıdem tazminatında kullanılacak ücret hangisi olacak? Burada da yine 1475 sayılı yasanın 14. Maddesine müracaat ediyoruz. Orada tazminat hesaplanmasıyla ilgili şu hüküm bulunuyor:
"Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, götürü veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur…"
Yasada açıkça ifade edildiği gibi kıdem tazminatı son "ücret" üzerinden yapılıyor. Kısa çalışma ödeneği ya da ücretsiz izne verilen nakdi ücret desteği birer ücret olmadığı için zaten prime konu olmuyor. Bu ödemeler birer sosyal ödeme. Dolayısıyla kısa çalışma ödeneği tazminat hesabında kullanılamıyor. Son ücret ise işçinin kısa çalışma ödeneğine çıkmadan önceki ücreti, ya da fesih yapıldığı anda aldığı brüt ücreti olarak belirlenmek durumunda.
İŞSİZLİK MAAŞININ PRİMLERİ
Gelelim işsizlik maaşına. İşsizlik maaşı alabilmek için kendi istek ve kusurunun dışında çıkartılmasının yanında işçinin belli sayıda prime sahip olması gerekiyor. Bu da son 3 yılda 600 gün priminin olması ve son 120 günde aynı işyerinde iş akdinin devam etmesi. Burada tartışma kısa çalışma ödeneği ve tek taraflı ücretsiz izin uygulamasında prim yatırılmamasından çıkıyor. Eğer işçinin son 3 yılda 600 günlük primi varsa son 120 gün şartı hem kısa çalışma ödeneğinde hem ücretsiz izinde yerine gelmiş oluyor. 4447 sayılı yasanın 50. Maddesinde şu hüküm bulunuyor:
"Hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olanlardan, son üç yıl içinde;(
a) 600 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün,
b) 900 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 240 gün,
c) 1080 gün sigortalı olarak çalışıp işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün, Süre ile işsizlik ödeneği verilir…"
Yukarıda da belirttiğimiz gibi burada hizmet akdinin devam ediyor olması yeterli görülüyor. Dolayısıyla ücretsiz izinde veya kısa çalışma da olanların hizmet akitleri devam ettiği için son 120 gün kuralını yerine getirmiş oluyorlar. Yalnız primler yatırılmadığı için 600 gün kuralını önceden tamamlamış olmaları gerekiyor.
İZİNLE İLGİLİ DİĞER ŞARTLAR NELER
*Kimler yıllık izin kullanabilir?
Tüm çalışanların senelik izin hakkı vazgeçilmez bir hak.
İşçilerin yıllık izin için en az bir yıl çalışmaları gerekiyor.
1-5 yıl arası çalışanlar 14 gün, 5-15 yıl arası 20 gün, 15 yıl ve daha fazlası için 26 gün izne hak kazanılır. 50 yaş üstü ve 18 yaş altı çalışanların izinleri 20 günden az olamıyor. Yeraltı işlerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izin süreleri dörder gün artırılarak uygulanır. Basın İş Yasası'na tabi çalışan gazetecilerde ise bulundukları işyeri değil, meslekteki tüm kıdemlerine bakılarak yıllık izin süreleri belirleniyor.
*1 yılı doldurmayanın izni olabilir mi?
Yasa gereği 1 yılını doldurmayan çalışan izin kullanamaz.
Fakat işveren isterse işçilerine 1 yıl dolduktan sonra hak edeceği izin günlerini avans olarak kullandırabilir. Burada iznin tamamı da bir bölümü de kullandırılabilir.
* Part-time çalışanlar nasıl izin kullanır?
Part-time çalışan işçilerin izin için 1 yıllık süreleri işe başladıktan sonra geçen zaman olarak hesaplanır. Bu konuda yeni bir yasal düzenleme de yakında gelecek.
* Kullanılmayan izin yanar mı?
İzin hakkının yanması söz konusu değildir. Çeşitli sebeplerle kullanılmayan izinler ya sonraki dönemde kullandırılır ya da iş akdinin feshedilmesi sırasında son maaştan parası ödenir. Bu ödeme tazminat alınıp alınmasına bağlı olmadan yapılır.
* İzinler maaştan düşülür mü?
Yıllık izinler ücretli izinlerdir.
Çalışana maaşı tam olarak ödenir. Sigorta primleri tam olarak ödenir.
* Resmi tatile rastlarsa ne olur?
Yıllık ücretli izin günlerinin hesabında izin süresine rastlayan ulusal bayram, hafta ve genel tatil günleri sayılmıyor.
Yani 14 gün izin hakkı olan bir çalışan iznine, gelen iki hafta tatilini de ekleyerek 16 güne çıkarabiliyor.
* İzin ücreti nasıl hesaplanır?
İzin ücreti hesaplanırken 1 tam yıl hesaba katılır. Örneğin, 1 yıl 8 ay çalışan bir işçi için izin ücreti 1 yıl üzerinden belirlenir.
İşçiye ödenecek miktar son çıplak ücreti ile hesaplanır.
* Yol izni nasıl uygulanıyor?
Yasalarımızda çoğu çalışanın bilmediği bir izin türü daha bulunuyor. İznini çalıştığı şehrin dışındaki bir yerde geçirecek olan çalışanlar istedikleri takdirde işveren onlara 4 güne kadar ücretsiz yol izni vermek zorunda. Çalışan da, şehir dışına çıktığını belgelemek mecburiyetinde.
