4857 sayılı İş Kanunu'nun 63. Maddesi uyarınca, genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir ve toplu iş sözleşmesi veya işçi işveren arasındaki anlaşma ile aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Bu şekilde genel uygulamaya göre, günlük 7.5 saat çalışmayla 45 saatlik haftalık çalışma süresi tamamlanır. Bu 45 saati aşan çalışmalar ise fazla çalışmaya (fazla mesaiye) girer ve her bir saatlik fazla çalışma için işçiye, saat başına düşen normal ücretinin yüzde 50 fazlasının yani 1.5 katının ödenmesi gerekir.
Çalışma süresi 1 günde 11 saati aşmamak kaydıyla haftanın değişik günlerine dağıtılabiliyor. Yani 1 günde 11 saatten fazla çalışma yapılamıyor. Ayrıca gece çalışması 7.5 saati aşmışsa veya gündüz 11 saati geçen çalışma olmuşsa, bu kez haftalık 45 saate bakılmaksızın mesai ödemesi yapılması gerekiyor.
Eğer işveren fazla çalışmaları ödemez ise işçi için yine aynı kanunun 24. Maddesi gereğince haklı fesih şartları oluşur. Yani işçiler isterlerse bunu sebep göstererek iş sözleşmelerini sona erdirip tazminatlarını talep edebilirler.
NASIL HESAPLANIYOR?
Türkiye'de çalışanların kıdem tazminatından sonra en büyük sorunları mesailerde (fazla çalışma) yaşanıyor. Milyonlarca arkadaşımız işyerlerinde olması gerekenden çok çalıştırılıyor, izin günleri hiçe sayılıyor. Hatta resmi tatiller bile dikkate alınmıyor. Bütün bunların bir karşılığı olması gerekirken, birçok işyeri paraları ödemiyor. Mesai parası işçinin en temel haklarından biridir ve ödenmesi gerekir. Üstelik kanun bunun ölçüsünü de koymuş durumda.
Gelelim hesaba, 1 günlük çalışma 7.5 saat olarak belirleniyor. Buna göre; işçinin saatlik ücreti de tespit ediliyor. İşçinin saatlik ücretini hesaplamak için aylık ücreti 225'e bölünüyor. Fazla çalışılan saat bu ücretin yüzde 50 fazlası oluyor. Örneğin; bir işçinin 1 saatlik normal brüt ücreti 20 lira ise 1 saat fazla çalışma yaptığında ödenecek ücret 30 lira oluyor.
45 saatin altındaki anlaşmalarda ise 45 saate kadar yapılan mesailerde ödenecek ücret yüzde 25 fazla oluyor.
Resmi tatillerde ise hesap değişiyor. Yani bayram, yılbaşı gibi günlerde o gün için fazladan 1 günlük ücret (7.5 saat) ödeniyor. Hem resmi tatil hem de fazla mesai yapılmışsa burada fazladan yapılan çalışma yine yüzde 50 fazlasıyla ödeniyor. Örneğin günlük ücreti 100 lira olan bir işçi, Ramazan Bayramı'nda bir gün çalışmışsa o gün için kendisine 200 lira ödeniyor. Bu işçi o gün fazladan 3 saat çalışmışsa bu 3 saat ayrıca yüzde 50 fazlasıyla ödeniyor.
Bir avantaj daha var. O da işçi isterse yaptığı fazla çalışma süresi kadar para almak yerine izin talep edebiliyor.
ÖRNEK HESAPLAMA (45 SAAT)
- İşçinin brüt ücreti: 3.000 TL
- 1 saatlik ücreti: 3.000/225 = 13.33 TL
- 15 saatlik mesai: 15 X 13.33 X 1.5 (% 50) = 299,92 TL
ÖRNEK HESAPLAMA (40 SAAT)
- İşçinin brüt ücreti: 3.000 TL
- 1 saatlik ücreti: 3.000/225= 13.33 TL
- 45 saate kadar 5 saat mesai: 5 X 13.33 X 1.25(% 25) = 83,31 TL
- 45 saati aşan 10 saat mesai: 10 X 13.33 X 1.5 (% 50) = 199,95 TL
- Toplam ödenecek mesai: 283,05 TL
DENKLEŞTİRME YAPILABİLİYOR
Denkleştirme yöntemi genel olarak bazı günler çok yoğun çalışılan ancak bazı günler daha az iş yapılan işyerlerinde uygulanıyor. Bir işyerinde haftanın 2 günü çok sipariş olduğunu düşünelim. Bu 2 gün işçiler yoğun olarak çalıştırılıyor ve 3'er saatten 6 saat mesai yaptırılıyor. Dolayısıyla bu işçilerin hafta sonunda çalışma saatleri 45 6 = 51 saati buluyor. Böylece işverenin bu 6 saati yüzde 50 fazlasıyla ödemesi gerekiyor.
Ancak işverenler denkleştirme sistemini devreye sokuyor. Bu uygulamada tarafların anlaşması ile haftalık çalışma süresi, günde 11 saati aşmamak şartı ile farklı şekilde dağıtılabiliyor. Çalışma süresi 45 saati geçmiyor. Bu örnekten yola çıkarsak haftanın 2 günü 11 saat çalışıldığında 22 saati dolduran işçiler için kalan 23 saatlik çalışmada haftanın diğer 4 gününe bölünerek 45 saat tamamlanıyor. Böylece işveren fazla çalışılan bölümleri izinle karşılayıp para ödemiyor. Ancak bunun şartları var:
* Denkleştirmede işçi onayı şart.
* Anlaşma yazılı yapılıyor.
* Çalışma saati güne bölünürken iş süresi 11 saati aşamıyor.
* Denkleştirmenin 2 ay içinde tamamlanması gerekiyor.
