Avrupa Komisyonu tarafından süreğen bir araştırma olarak gerçekleştirilen e-Devlet kıyaslamalarının yeni raporu yakın zamanda yayınlandı. 2020 ve 2021 verilerini ele alan 2022 raporunda, AB üyesi 27 ülkenin yanında aday ülkeler ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği üyelerinden olmak üzere toplam 35 ülkeye ve Avrupa ortalamalarına dair değerlendirmeler var.[i] Bu rapor pandemi döneminde hızla dijitalleşen kamu hizmetlerini ele alıyor olması açısından dijitalleşme adımlarını takip edenler adına önemli bir takip başlığı. Aslında Türkiye'nin pandemi dönemindeki başarılı dijitalleşme adımlarını ve Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi'nin çabalarını görebilmek adına bağımsız bir rapor olması dolayısıyla da kıymetli.

Bu tarz raporlar, değerlendirmeler, kıyaslamalar hem ulus-üstü hem uluslararası örgütlerce yıllardır yapılan çalışmalardan. Dünya Ekonomik Forumu, Birleşmiş Milletler, Uluslararası Telekomünikasyon Birliği, Avrupa Komisyonu gibi farklı kuruluşlar bu tarz raporlar hazırlıyor. Türkiye açısından bakıldığında Dünya Ekonomi Forumu tarafından gerçekleştirilen Küresel Bilgi Teknolojisi (2003-2004) isimli uluslararası karşılaştırmalarda 2002-2003 yılı açısından Türkiye 82 ülkeden 50'nci olmuş, 2003-2004 yılı dikkate alındığında ise 102 ülke arasından 56'ncı sırada yer almıştır.[ii] Bu dönemden sonra e-Devlet çalışmalarında hızlandırıcı çabaları izlemek mümkün. Avrupa+ çalışmaları kapsamında yürütülen e-Türkiye girişimleri, bu kapsamda Devlet Planlama Teşkilatı bünyesinde kurulan Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı, 2003 yılında uygulamaya geçen e-Türkiye Girişimi Eylem Planı öncül ve önemli adımlardan bazıları. Bu çalışmalar sayesinde 2003-2005 yılları arasında pek çok kamu kurumunda hızlı bir e-hizmet sunum süreci başlatılmıştır.

Ardından gelen süreçte eDönüşüm Türkiye Eylem Planı, 2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı, 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı, 2018 sonrası Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'ne geçiş sonrasında Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi'nin kurulması önemli kavşak olaylar olarak tanımlanabilir. Tabii bu dönemlerin arasında ve sırasında alt başlıklarda pek çok eylem planı olduğu, farklı teknolojilere ya da siber güvenliğe dair strateji ve eylem planlarının hazırlandığı, ayrıca büyük projelerin gerçekleştirildiği de not edilmeli. Peki, tüm bu gelişmeler Türkiye'yi uluslararası karşılaştırmalarda nereye getirdi, nereye götürüyor? İşte 2022 raporu bu açıdan önemli bir değerlendirme.

2022 Avrupa Komisyonu e-Devlet Değerlendirme Raporu, 35 ülkeden toplam 2.852 kamu kurumunu inceliyor. Bunların 1188'i merkezi, 426'sı bölgesel ve 1238'i de yerel yönetimlere ait kurumlardan oluşuyor. Araştırma kapsamında 14 binden fazla web sitesi incelenmiş, dijital hizmetler ve mobil uygulamalar ele alınmış, gizli müşteri tekniğiyle karşılıklı iletişimler değerlendirilmiş. Rapor temelde kullanıcı odaklılık, şeffaflık, temel erişimler ve sınır ötesi hizmet sunumu boyutlarını ele alırken, ayrıca gündelik hayatın içerisinde yer alan ulaşım, sağlık, taşınma ve basit adli davalara erişim gibi konuları da ele alıyor. Vatandaş-devlet ilişkilerinin yanında işletme-devlet ilişkileri de raporda değerlendirilen başlıklardan.

Rapor kapsamındaki ülkelerin genel e-Devlet olgunluk oranı ortalaması %68, Türkiye'nin ise %72. Bu oranla Türkiye 16. sırada yer alıyor. Şeffaflık alt başlığındaki kamu politikasına katılım alt değerlendirmesinde bu sıralama 12'ye yükseliyor. Özellikle hızlı dijitalleşmenin getirdiği politika yapım süreçlerine katılım kapasitesinin bu anlamda genel hizmetlerden dahi daha iyi kullanıldığı görülüyor.

Öte yandan daha kolay ve hızlı erişim imkanlarını değerlendiren kullanıcı odaklılık başlığında Türkiye 14. sırada yer alıyor. Avrupa Komisyonu araştırmasının 2020 yılı sonuçları da karşılaştırmalı ele alındığında Türkiye, ulusal hizmet sunum puanı yüksek olmasına karşın uluslararası kullanıcılara yönelik hizmet alanları açısından düşük puan alması nedeniyle 34 ülke arasından e-hizmet sunumunda 29. yer alıyorken bu sıralamanın yukarı doğru ivmelendiği görülüyor. Buna karşın 2020 değerlendirmesinde de Türkiye'nin kullanışlılık, kullanıcı odaklılık ve ulusal hizmet sunum oranları gibi alt başlıklarda ortalama üstü bir derece elde ettiği vurgulanmalı.[iii]

2022 yılı raporuna dâhil edilen ülkelerin genelinde merkezi hizmetlerin %84'lük kısmının çevrimiçi hale geldiği, yerel yönetimlerde ise bu oranın %60'ta kaldığı görülmüş. Türkiye açısından da merkezi hizmet sunumunda ciddi bir başarı yakalandığını söylemek mümkün, ancak genel değerlendirmelerde yerel yönetimlerin merkezi geriden izlediği ortaya çıkıyor.

Dijitalleşmenin bir alt başlığı olarak ele alınan, internet erişim oranlarında AB üye ülkelerin ortalaması %71 olarak raporda yer alıyor. Bu başlık altında yalnızca üye ülkelerin verileri karşılaştırılırken, Türkiye'nin 2021 yılı verilerine göre hane halkı internet erişim oranının %92 olduğu, bireysel internet kullanım oranının ise %82,6 hatırlatılabilir.[iv] Burada şu vurgulanmalıdır ki Hanehalkı Bilişim Araştırması 2004 yılından bugüne katlanarak artan bir internet erişim oranını ve internet kullanım oranını göstermektedir. 2004 yılında %18,8 olan internet sahibi hane oranı 2021 yılında %92'ye yükselmiştir. Artan nüfusa rağmen bu yüksek penetrasyonun sağlanması önemli bir başarıdır. 2011 yılı sonrası dönem internet erişimi olan haneler ve interneti kullanan bireyler araştırması karşılaştırmalı olarak incelendiğinde son on yılda yaklaşık ikiye katlanan bir erişim oranını göstermektedir.

2022 sonuçlarının geneline bakıldığında Malta %96'lık başarı oranıyla birinci, Estonya %90 ile ikinci, Lüksemburg %87 ile üçüncü sıradadır. Ardından sırasıyla İzlanda, Hollanda, Finlandiya, Danimarka ve Litvanya gelmektedir. Görüldüğü üzere genellikle nüfus açısından daha küçük ölçekli ülkelerin başarı oranı yükselmektedir. Buna karşın Türkiye günlük hayata dair hizmetleri ele alan yaşamsal olaylar değerlendirmesinde üç ana kategoride büyük bir başarı elde etmiştir. Türkiye, ikametim uygulamasıyla 94,26 puan alarak birinci olmuştur. Bu kapsamdaki genel ortalama 71'dir. Türkiye'yi Letonya'nın ve Lüksemburg'un uygulamaları takip etmektedir. İkametim uygulaması raporda iyi uygulama örneği olarak yer almakta ve yüksek nüfus ve geniş etki alanına rağmen çok iyi bir altyapı ve erişim kapasitesine ulaşıldığı vurgulanmıştır. Öte yandan e-Nabız uygulamasıyla aldığı %87,26'lık başarı kapasitesiyle 4. sırada yer almıştır. Araçlarım modülü ise 79,3'lük başarı ortalamasıyla dokuzunculuğu getirmiştir. Her üç hizmet de iyi uygulama örnekleri olarak raporda yer almıştır. Ayrıca basit adli dava yargılama süreçlerine erişim anlamında da Türkiye 5. sırada yer almıştır.

Rapor açısından genel bir değerlendirme yapıldığında nüfus ve coğrafi büyüklük olarak Türkiye'ye daha yakın sayılabilecek ülkeler olan Almanya, Fransa, İtalya hem genel dijitalleşme başarısı açısından hem de alt hizmet başlıklarında geri planda kalmıştır. Ayrıca merkezi kamu kurumlarının yerel yönetimlere göre daha başarılı performans gösterdiği de yeniden ortaya çıkmıştır. Türkiye'nin bu anlamdaki başarısı taktire değerdir. Bu başarıda pandemi döneminde hızla iyileştiren ve hizmet kapsamı genişletilen Dijital Türkiye platformunun katkısı büyüktür. Altmış milyondan fazla kullanıcının yararlandığı, 887 kurumun yaklaşık yedi bin hizmet sunduğu bir arayüz haline gelen Türkiye.gov.tr muazzam bir çabanın ürünüdür. Geçmişten bugüne emek veren Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ve TÜRKSAT gibi kurumların yanında Dijital Türkiye platformunun şu anki hamisi T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi Başkanlığı önemli aktörler olarak bu başarıda söz sahibidir. Bu başarının sürdürülebilir olması ve iyileştirilmesi için de yine bu kurumlara büyük görev düşmektedir. 'Kamu Dijital Dönüşüm Lideri' sıfatıyla ve 'e-Devlet alanında yetki, görev ve sorumluluk sahipliğiyle' Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi, dijitalleşen dünyada Türkiye'nin konumunu iyileştirecek ve sağlamlaştıracak ana aktör olacaktır. Bu nedenle tüm kamu kurumlarının da bu sürece desteği, Ofis'in ve dolayısıyla Türkiye'nin başarı şansını arttıracaktır. Tüm kamu kurum ve kuruluşlarının bu ivmeye ayak uydurabileceği temennisiyle Dijital Dönüşüm Ofisine tebrikler ve teşekkürler…

[i] Avrupa Komisyonu, eGovernment Benchmark 2022, (2022), Ağustos 11, 2022, https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/egovernment-benchmark-2022

[ii] DPT, e-Dönüşüm Türkiye Projesi 2003-2004 KDEP Uygulama Sonuçları Ve

2005 Eylem Planı, (2005), Temmuz 10, 2022, https://webdosya.csb.gov.tr/db/cbs/icerikler/2005-20180522115122.pdf, s. 8

[iii] Avrupa Komisyonu, eGovernment Benchmark 2020, (2020), Ağustos 11, 2022, https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=69459

[iv] TÜİK, Türkiye İstatistik Kurumu, Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması (2021), Haziran 20, 2022, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437